Σε ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν ήταν δεδομένο ότι μετά τον γάμο η γυναίκα θα έπαιρνε το επώνυμο του συζύγου της. Στη δεκαετία του ’80 άρχισε να κρατάει και το πατρικό της, ενώ τα τελευταία χρόνια η μεγάλη πλειοψηφία επιλέγει να μην αλλάξει επίθετο. Στο εξωτερικό όμως ένα trend, που γίνεται όλο και πιο δημοφιλές, τιμά και την αγάπη και την ισότητα μεταξύ των φύλων: και ο άντρας και η γυναίκα αλλάζουν επώνυμο και επιλέγουν ένα νέο, κοινό, με δυνατό συμβολισμό.
«Κυρία “θα κρατήσω το δικό μου επώνυμο”»: Η διεθνής πλατφόρμα WeddingWire μοιράστηκε τη φωτογραφία μιας νύφης που, με γυρισμένη την πλάτη, κάνει διπλό statement. Όχι μόνο ανατρέπει τη στιλιστική παράδοση συνδυάζοντας το νυφικό της με δερμάτινο τζάκετ, αλλά επιπλέον το πανωφόρι της αναγράφει το παραπάνω σλόγκαν. Στη λεζάντα, που συνοδεύει τη σχετική ανάρτηση στο Instagram, η WeddingWire σχολιάζει: «Το γνωρίζατε ότι στο 23% των ζευγαριών και οι δύο κρατούν το επώνυμό τους μετά τον γάμο;».
Σιγά την είδηση, θα σκεφτούμε. Σήμερα στην Ελλάδα πόσες γυναίκες παίρνουν το επώνυμο του άντρα τους; Μόνο που η χώρα μας αποτελεί εξαίρεση. Στα περισσότερα μέρη του κόσμου, ακόμα και στον λεγόμενο δυτικό, η παράδοση της αλλαγής του γυναικείου ονόματος μετά τον γάμο καλά κρατεί. Ενώ όσοι υποστηρίζουν την ισότητα των φύλων, και στην ονοματοδοσία, χρησιμοποιούν τη χώρα μας ως παράδειγμα προς μίμηση.
Χαρακτηριστικά, η δημοσιογράφος Heather Long έγραφε το 2013 στον «Guardian»: «Αν αναρωτιέσαι αν πρέπει ή όχι να αλλάξεις το επώνυμό σου μετά τον γάμο, συζήτησέ το με μια Ελληνίδα (ή έναν Έλληνα). Όταν επικοινώνησα με τη Μαρία Καραμεσίνη, από το Εργαστήριο Σπουδών Φύλου του Παντείου, ξαφνιάστηκε μόλις της είπα πόσες διαφωνίες έχει ξεσηκώσει αυτό το θέμα σε πρόσφατα άρθρα του Guardian […] Ίσως δεν θα έπρεπε να συζητάμε αν πρέπει να δώσουμε στις γυναίκες επιλογές, αλλά να αναρωτιόμαστε γιατί είμαστε 30 χρόνια πίσω από την Ελλάδα».
Ελλάδα, η «πρωτοπόρος»
Τη δεκαετία του ’80 στη χώρα μας, ανάμεσα σε άλλες σπουδαίες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές (θεσμοθέτηση πολιτικού γάμου, αποποινικοποίηση μοιχείας κ.λπ.), ήρθε και ένας νόμος του 1983 που προέβλεπε τα εξής: «Με τον γάμο δεν μεταβάλλεται το επώνυμο των συζύγων, ως προς τις έννομες σχέσεις τους. Στις κοινωνικές σχέσεις ο κάθε σύζυγος μπορεί, εφόσον σε αυτό συμφωνεί και ο άλλος, να χρησιμοποιεί το επώνυμο του τελευταίου ή να το προσθέτει στο δικό του». Μέχρι τότε οι Ελληνίδες έπαιρναν αυτομάτως το επώνυμο του συζύγου τους μετά τον γάμο. Έκτοτε όμως όλο και περισσότερες άρχισαν να κρατούν και το πατρικό τους, παίρνοντας διπλό επίθετο. Τα τελευταία χρόνια η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών στη χώρα μας επιλέγει να μην αλλάξει καν επώνυμο μετά τον γάμο.
Απεναντίας, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Αυστραλία το ποσοστό των γυναικών που συνεχίζουν να παίρνουν το επίθετο του συζύγου τους μετά τον γάμο ανέρχεται γύρω στο 70%, ενώ σε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη, για παράδειγμα, στη Βρετανία, φαίνεται να αγγίζει το 90%. Με αυτά τα δεδομένα, αναρτήσεις όπως εκείνη του WeddingWire βγάζουν απόλυτα νόημα.
Πατριαρχικό κατάλοιπο ή ρομαντική χειρονομία;
Η παράδοση της αλλαγής του γυναικείου ονόματος ανάγεται στις πατριαρχικές κοινωνίες του παρελθόντος, όταν η γυναίκα θεωρείτο ιδιοκτησία του πατέρα της και, μετά τον γάμο, του συζύγου της, όπως επισημαίνει η κοινωνιολόγος Deborah Carr. Στο εξωτερικό, το αίτημα μια γυναίκα να διατηρεί το επώνυμό της ανεξαρτήτως οικογενειακού status έκανε την εμφάνισή του τη δεκαετία του ’70, μαζί με το τότε φεμινιστικό κύμα, υποχώρησε στα ’80s και επανήλθε ξανά στο προσκήνιο στα ’90s, χωρίς ωστόσο να έχουν υπάρξει ριζικές αλλαγές έκτοτε.
Σε κάποιες περιπτώσεις η αλλαγή ονόματος προέρχεται «από την κοινωνική πίεση» που δέχεται η γυναίκα, «είτε από τον σύντροφο είτε από την οικογένεια» σχολιάζει η Carr. Σε άλλες, πηγάζει από την επιθυμία της να αποσυνδεθεί με κάθε τρόπο από τη βιολογική οικογένειά της, λόγω, για παράδειγμα, της τραυματικής παιδικής ηλικίας της.
Η Carr προσθέτει ότι για κάποιες νύφες υπάρχει ένας πιο ρομαντικός λόγος πίσω από τη συγκεκριμένη απόφαση: Θέλουν, υιοθετώντας το όνομα του συζύγου τους, να κάνουν το κοινωνικό statement ότι είναι ζευγάρι. Δεν ερμηνεύουν αυτή την επιλογή απόλυτα σαν μια έκφραση υποτέλειας στον άντρα. Ή, όπως το θέτει ο ψυχολόγος Joshua Coleman: «Τους αρέσει η παράδοση, αλλά όχι απαραίτητα και ό,τι τη συνοδεύει, ιστορικά».
Στα χνάρια των Brangelina
Τι συμβαίνει όμως με το υπόλοιπο περίπου 30% των γυναικών στο εξωτερικό που δεν παίρνουν το όνομα του συζύγου τους; Κάποιες κρατούν το δικό τους, άλλες υιοθετούν διπλό επώνυμο και ορισμένες αποφασίζουν από κοινού με τον σύντροφό τους να αλλάξουν επίθετο: μια ιδέα που μπορεί να είναι πιο «μπελαλίδικη», αλλά συνδυάζει τον ρομαντισμό με την ισότητα των φύλων.
«Έχουμε πολλά ζευγάρια που συνδυάζουν τα επίθετά τους δημιουργώντας ένα καινούριο» υποστηρίζει η wedding planner Jacquelyn Aleece – εμπρός στον δρόμο που χάραξαν οι Brangelina! «Τους αρέσει η ιδέα να ξεκινήσουν μαζί μια εντελώς δική τους, νέα οικογενειακή κληρονομιά». Άλλες φορές, όπως προσθέτει η ίδια, επιλέγουν ένα εντελώς καινούριο όνομα «που σημαίνει κάτι ή που παραπέμπει σε μια τοποθεσία». Ας μην ξεχνάμε άλλωστε και τα ομόφυλα ζευγάρια, που καλούνται να χαράξουν τον δικό τους δρόμο, έξω από παραδόσεις και στερεότυπα, και στην αλλαγή ονόματος. Σίγουρα τα εξυπηρετεί αυτή η «τάση».
Σε κάθε περίπτωση, η αλλαγή του ονόματος είναι, πάνω απ’ όλα, μια προσωπική απόφαση. Ή, όπως συμβουλεύει η Aleece: «Μην αφήσετε κανέναν να σας πιέσει, ούτε φίλους, ούτε γονείς, ούτε συντρόφους. Κάντε την επιλογή που αισθάνεστε ότι είναι η σωστή για εσάς και μόνο για εσάς».
Επώνυμο παιδιών και πατριαρχία
Στην Ελλάδα τα παιδιά συνεχίζουν να παίρνουν κατά κανόνα το επίθετο του μπαμπά, με λίγες εξαιρέσεις – όπως σε μονογονεϊκές οικογένειες όπου δεν έχουν αναγνωριστεί νομικά από τον πατέρα. Στην Ιταλία, ωστόσο, υπήρξε μια σημαντική εξέλιξη, καθώς το Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ότι η αυτόματη επιλογή του πατρικού επωνύμου συνιστά «διάκριση» και αποφάσισε τα μωρά που γεννιούνται να παίρνουν, αυτομάτως, τα επώνυμα και των δύο γονιών, εφόσον υφίστανται. Πλέον λοιπόν στη γειτονική μας χώρα ένα νεογέννητο μωρό θα παίρνει το ένα από τα δύο επίθετα μόνο εφόσον η μαμά και ο μπαμπάς το έχουν συμφωνήσει από κοινού. Νέοι καιροί, νέα ήθη.
YES I DO Note: Αν επιθυμείτε να αλλάξετε επώνυμο μετά τον γάμο, η τυπική διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσετε είναι η ίδια με οποιαδήποτε αλλαγή ονόματος. Για περισσότερες πληροφορίες, απευθυνθείτε στην περιφέρεια στην οποία ανήκει ο δήμος σας.
Διαβάστε αυτό το άρθρο και ακόμα περισσότερα στο νέο τεύχος του Yes I Do που κυκλοφορεί σε 300 premium σημεία σε όλη την Ελλάδα.
